Sekrety ospy wietrznej, o których nie powie Ci sąsiadka
Chorowaliście w dzieciństwie na ospę wietrzną? Ja tak i doskonale pamiętam swędzące krosty na ciele, po których do dziś zostało mi sporo blizn. Ospa czasem nazywana jest łagodną choroba wieku dziecięcego, jednak czy na pewno można ją nazywać łagodną?
Zapraszam Was na Q&A o ospie wietrznej!
1. Jak rozpoznać ospę?
Lekarze zwykle rozpoznają ospę na podstawie:
- charakterystycznego obrazu klinicznego, czyli zmian skórnych (najpierw pojawia się zaczerwieniona plamka, która później zmienia się w grudkę, a następnie w pęcherzyk wypełniony płynem),
- zmiany skórne są często poprzedzone objawami grypopodobnymi (gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, katar),
- dodatkowo bardzo ważny jest wywiad (pacjent często zgłasza kontakt z osoba chorą na ospę).
Ospę można jednak pomylić z rozsianą postacią opryszczki, półpaścem, zakażeniem wirusem Coxsackie, liszajcem gronkowcowy, osutką alergiczna, ukąszeniem owadów, liszajem pokrzywkowym i kilkoma innymi jednostkami chorobowymi, dlatego podejrzenie ospy warto skonsultować z lekarzem rodzinnym lub pediatrą.
Pamiętajcie, że idąc z podejrzeniem ospy do przychodni, koniecznie uprzedźcie wcześniej telefonicznie z czym przychodzicie! Ospa jest bardzo zakaźna, a w przychodni często są małe dzieci, osoby starsze z osłabiona odpornościa lub kobiety w ciąży. Warto pomyśleć o bezpieczeństwie tych słabszych osób i dopytać się telefonicznie jak do przychodni wejść (niektóre przychodnie mają osobne wejścia dla chorych zakaźnych) i w którym miejscu na wizytę poczekać (zwykle dostępna jest osobna poczekalnia lub izolatka).
2. Kiedy ospa jest zakaźna?
Ospa jest zakaźna na około 2 dni przed wystąpieniem zmian skórnych. Występują wtedy zwykle jedynie objawy grypopodobne, takie jak podwyższona temperatura ciała, katar, ból gardła, głowy lub mięśni. Chory zwykle nie wie jeszcze wtedy, że ma ospę, a już zakaża innych! Dzieje się tak aż do momentu przyschnięcia ostatniego pęcherzyka z płynem i pokrycia się wszystkich zmian strupami.
Ospa wietrzna jest chorobą przenoszoną droga kropelkową, czyli wirusy wnikają do naszego organizmu przez układ oddechowy. Najwięcej wirusów znajduje się w płynie, który jest w pęcherzykach na ciele chorego.
Ciekawostka z chorób zakaźnych: ospa jest nazywana wietrzną, ponieważ cząsteczki wirusa mogą się przenosić z wiatrem nawet na odległość 20 metrów od chorego! Opisywane są przypadki zakażenia, gdy osoba chora na ospę wietrzną szła po jednej stronie ulicy, a osoba która się od niej zaraziła szła po przeciwnej stronie. Wcale nie potrzeba bliskiego kontaktu, by zachorować.
3. Jak leczyć?
Dzieci poniżej 12 roku życia z prawidłową odpornościa i łagodnym przebiegiem ospy leczymy tylko objawowo:
- na gorączkę najlepiej jest podawać paracetamol, ponieważ ibuprofen może zwiększać ryzyko nadkażeń zmian skórnych. Uwaga: nie stosuj kwasu acetylosalicylowego, bo zwiększa ryzyko zespołu Reye’a, poważnego powikłania ospy wietrznej!
- na zmiany skórne nie trzeba nic stosować, popularne kiedyś pudry, stosowane na zmiany skórne, zwiększały ryzyko nadkażeń. Zmiany skórne warto pielęgnować po przez codzienną kąpiel (szybki prysznic chłodną wodą dodatkowo zmniejszy uczucie świądu, długie siedzenie w wannie z ciepłą woda jest raczej niewskazane, będzie nasilać świąd),
- na świąd można stosować leki przeciwhistaminowe I generacji przyjmowane doustnie np. dimetynden (lek dostępny bez recepty).
U dzieci powyżej 12 roku życia i u osób dorosłych udowodniono, że podanie acyklowiru w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów, skraca czas choroby i zmniejsza nasilenie objawów, w tym zmniejsza ilość zmian skórnych. Nie udowodniono jednak jego skuteczności w grupie dzieci poniżej 12 roku życia. Leczenie acyklowirem jest wskazane w razie powikłań wywołanych zakażeniem wirusem ospy wietrznej, ciężkiego przebiegu ospy i w grupach ryzyka wystąpienia powikłań.
4. Jakie powikłania grożą choremu?
Najczęstsze powikłania to nadkażenia bakteryjne zmian skórnych. Jest to powikłanie, które sama miałam. Kiedyś stosowało się pudry w płynie, które zwiększają ryzyko nadkażeń bakteryjnych, pamiętam że też byłam tak leczona. Nie wiem, czy to przez to, czy dlatego, że jako dziecko mocno drapałam zmiany, ale do dziś zostało mi po ospie sporo blizn.
Możliwe są też jeszcze gorsze powikłania, np. w postaci inwazyjnego zakażenia bakteryjnego, w tym sepsy.
Częste są też ospowe zapalenia płuc. Jest to najczęstsze powikłanie u osób dorosłych chorujących na ospę (20%), najgroźniejsze jest ono dla kobiet w ciąży i w stanie immunosupresji (śmiertelność sięga aż 40%).
Istnieje ryzyko poważnych powikłań neurologicznych (zapalenie móżdżku, mózgu lub opon mózgowych), które mogą pozostawić po sobie nieodwracalne zmiany, mogą prowadzić też do śmierci. W przypadku zapalenia mózgu, które występuje u 1-2 osób na tysiąc zachorowań, śmiertelność wynosi 5-20%.
Do najrzadziej występujących powikłań należy zespół Reye’a (śmiertelność 50%), zapalenie mięśnia sercowego, stawów, nerek, objawowe zapalenie wątroby lub małopłytkowość.
Ze względu na powyższe powikłania tzw. ospa party uważam za skrajną nieodpowiedzialność, a wręcz głupotę ze strony rodziców!
5. Jak się przed ospą chronić?
Biorąc pod uwagę jak poważne w konsekwencjach może być przechorowanie ospy, warto pomyśleć jak się przed nią chronić. Nie mamy możliwości przez całe życie unikania miejsc gdzie moglibyśmy się zakazić. Nie da się przewidzieć, czy nie spotkamy gdzieś osoby chorej, a sami już wiecie jak bardzo zakaźna jest ospa.
Jest tylko jeden pewny sposób, by uniknąć zachorowania – szczepionka.
Szczepienie przeciw ospie wietrznej można podać dzieciom od 9 miesiąca życia (najlepiej od 12 miesiąca) i jest ono zalecane wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione.
Kobiety, które nie chorowały, ani nie były zaszczepione, powinny zaszczepić się przed ciążą. Minimalny okres pomiędzy szczepieniem, a zajściem w ciążę to 4 tygodnie. Nie można się szczepić będąc w ciąży, ale karmiąc piersią już można.
Po podaniu dwóch dawek (odstęp pomiędzy dawkami to minumum 6 tygodni, a optymalnie 3 miesiące) szczepienie zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie. Nie ma konieczności ponownego doszczepiania się. Skuteczność szczepionki po podaniu 2 dawek przekracza 95%, a szczepionka podana do 3 dni od ekspozycji (kontaktu z osoba chora na ospę) jest skuteczna w około 90%.
Szczepienie na ospę należy do szczepień dodatkowych i poza paroma wskazaniami, gdy można je otrzymać bezpłatnie, w zdecydowanej większości trzeba za nie zapłacić z własnej kieszeni. Według mnie warto i sama zaszczepiłam swoje dzieci, gdy ukończyły rok. Szczepionka przeciw ospie kosztuje około 200 zł za jedną dawkę.
6. Czy po przechorowaniu ospy jesteśmy zabezpieczeni na całe życie?
Tak, zarówno przechorowanie, jak i szczepionka daje odporność na całe życie, ale w medycynie nie ma “zawsze” i “nigdy”, mogą zdarzyć się wyjątki. W przypadku ospy również się zdarzają (co prawda bardzo rzadko, ale się zdarzają) ponowne zachorowanie na ospę, szczególnie jeśli pierwsze zachorowanie było skąpo-objawowe.
Najczęściej jednak, to co jest brane za “drugą” ospę jest albo półpaścem (o półpaścu napisałam poniżej), albo pierwsze zachorowanie wcale nie było ospą tylko np. rozsianą opryszczką lub liszajcem.
7. Jak sprawdzić czy chorowało się na ospę?
Jeśli nie jestesmy pewni czy w dzieciństwie chorowaliśmy na ospę lub nie wiemy czy byliśmy szczepieni, to jest sposób, aby to sprawdzić. Odporność na wirusa wywołującego ospę można sprawdzić badając poziom przeciwciał IgG przeciwko ospie (cena badania około 50-70 zł). Jednak komercyjnie dostępne testy nie są idealne i zdarzają się wyniki fałszywie ujemne u osób po szczepieniu.
8. Ospa w ciąży, co robić?
Jeśli kobieta nie chorowała, ani nie była szczepiona w dzieciństwie, to warto zrobić to przed ciążą. Po szczepieniu z ciążą należy poczekać minimum 4 tygodnie. Jednak co jeśli ciąża nie była planowana lub zwyczajnie przed ciążą o tym nie wiedzieliśmy?
Ospa w ciąży jest niebezpieczna zarówno dla matki jak i dla dziecka. Matka, jako osoba dorosła, ciężej przechodzi ospę wietrzną i jest bardziej narażona na powikłania. Częste jest zapalenie płuc (dotyka 10-20% ciężarnych, które zachorowały na ospę), a dodatkowo wśród ciężarnych ma około 5 razy większą śmiertelność, w porównaniu do innych dorosłych.
Ospa jest też niebezpieczna dla płodu, a w zależności od trymestru ciąży wywołuje inne powikłania.
Zachorowanie w I i II trymestrze ciąży może doprowadzić do obumarcia płodu lub zespółu ospy wietrznej wrodzonej u dziecka. Występuje on u 1–2% dzieci, których matki chorowały na ospę w pierwszej połowie ciąży i objawia się zniekształceniami kończyn, głębokimi bliznami, wadami ośrodkowego układu nerwowego, zaćmą i innymi chorobami narządu wzroku. Jeśli dojdzie do zachorowania po 20. tyg. ciąży, we wczesnym okresie życia u dziecka może wystąpić półpasiec, a wystąpienie ospy u kobiety ciężarnej w ciągu 5 dni przed porodem lub w ciągu 48 h po nim, może doprowadzić do ospy wietrzna o bardzo ciężkim przebiegu u noworodka, ponieważ matka nie zdążyła wytworzyć i przekazać dziecku przez łożysko przeciwciał ochronnych.
W przypadku gdy nieodporna na ospę kobieta w ciąży ma kontakt z osoba chorą, powinna otrzymać profilaktykę poekspozycyjną (immunoglobulinę), która w dużym stopniu zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia u ciężarnej, ale nie minimalizuje ryzyka wystąpienia bezpośrednich powikłań zakażenia u płodu. Immunoglobulinę należy podać najlepiej w ciągu 3 dni od kontaktu z osoba chorą na ospę.
9. Czym jest półpasiec?
Po przebytej ospie, wirus pozostaje “ukryty” w komórkach zwojowych korzeni grzbietowych i zwojach nerwów czaszkowych, a w sprzyjających mu warunkach, czyli w momencie osłabienia odporności, ulega reaktywacji, wywołując ból i zmiany skórne zlokalizowane w jednej okolicy ciała (w obrębie jednego dermatomu). Dzieje się to najczęściej u osób w podeszłym wieku, podczas leczenia immunosupresyjnego, w przebiegu zakażenia HIV lub choroby nowotworowej.
10. Czy półpasiec zaraża?
Półpasiec jest o wiele mniej zakaźny niż ospa, ale też może zarażać. Jeśli jest to możliwe, to zaleca się chowanie zmian skórnych pod ubraniem by zmniejszać ryzyko zakażenia innych. tak samo jak w przypadku ospy, wiriony znajdują się w płynie wypełniającym pęcherzyki. Jeśli chorowaliśmy na ospę lub jesteśmy zaszczepieni to półpasiec nie stanowi dla nas zagrożenia.
Bardzo się cieszę, jeśli przeczytaliście artykuł do końca. Artykuły tworzę właśnie dla Was, a komentarze i udostępnienia są najcenniejszym podziękowaniem za włożoną pracę.
Podoba Wam się taki wpis w postaci pytań i odpowiedzi, czy wolicie „klasyczne” artykuły?
Lek. Katarzyna Woźniak