Uczulenie na jad owadów – jak to ugryźć?

• Medycyna
• Medycyna ratunkowa

Większość z nas dobrze wie jak pożytecznymi owadami są pszczoły. Pomimo tego, że nie przepadamy za dźwiękami jakie wydają, zdajemy sobie sprawę, że należy je chronić. Kiedy na ich widok ogarnia nas strach, zaczynamy bezwiednie uciekać i zasłaniać się, co często kończy się użądleniem. A co dzieje się dalej?

Najczęstsza jest alergia na jad pszczoły miodnej, osy, szerszenia i trzmiela. Ważną informacją jest to, że samica pszczoły może użądlić tylko raz – pozostawiając przy tym żądło – i ginie. Osy mogą żądlić wielokrotnie, ponieważ nie pozostawiają żądła.
Największa aktywność pszczół ma miejsce od połowy lipca do końca sierpnia, a w przypadku bardziej agresywnych od nich os – od końca lipca do pierwszej dekady września. Do rozwoju alergii na jad pszczoły dochodzi najczęściej przy dużej ekspozycji na użądlenia owadów i przy powtarzających się użądleniach.

To czy dana osoba reaguje uczuleniem, zależy od obecności w organizmie przeciwciał – swoistych IgE – skierowanych przeciwko danym alergenom. Objawy reakcji uczuleniowej na jad dotyczą przede wszystkim tych właśnie układów, w których swoiste IgE występują w największej ilości: w skórze, przewodzie pokarmowym, układzie oddechowym, sercu i sąsiedztwie naczyń krwionośnych. Dochodzi do tego wówczas, gdy wystarczająca ilość przeciwciał IgE na powierzchni komórek połączy się ze swoistym dla siebie alergenem, który wniknął do organizmu. To prowadzi do produkcji i uwalniania czynnych substancji zwanych mediatorami.

Jakie mogą być reakcje po użądleniu?

• Reakcja miejscowa zwyczajna – w miejscu użądlenia pojawia się ból, niewielki obrzęk i rumień. Utrzymuje się maksymalnie kilka dni.
• Reakcja miejscowa duża alergiczna – w miejscu użądlenia pojawia się obrzęk o średnicy ponad 10 centymetrów, który utrzymuje się powyżej 24 godzin. Mogą mu towarzyszyć gorączka, dreszcze i złe samopoczucie.
• Reakcja uogólniona alergiczna – objawiać się może wielorako: uogólnioną pokrzywką i świądem, obrzękiem krtani lub gardła, dusznością, uciskiem w klatce piersiowej, zawrotami głowy, nudnościami, wymiotami, biegunką, bólem brzucha, chrypką, utrudnionym połykaniem, trudnościami w mówieniu, spadkiem ciśnienia tętniczego, sinicą, lękiem przed śmiercią, zamroczeniem, utratą świadomości, nietrzymaniem moczu i stolca.
• Reakcja uogólniona toksyczna – wówczas może wystąpić: uszkodzenie mięśnia sercowego, zaburzenie czynności wątroby lub nerek, niedokrwistość hemolityczna, zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego, masywny rozpad tkanki mięśniowej. Dotyczy to przede wszystkim użądleń gromadnych, najczęściej całego roju.

Jak pomóc osobie użądlonej?

Upewnij się, czy jesteś bezpieczny. Jeśli osa lub pszczoła użądliła kogoś w pobliżu, trzeba oddalić się co najmniej na 50 metrów, gdyż mogą nadlecieć inne owady.

Wezwij pogotowie, jeśli:

• występują objawy silnego uczulenia – objawy reakcji uogolnionej,
• osoba ukąszona podaje, że jest uczulona na jad owadów.

Jeśli masz adrenalinę, przygotuj ją do użycia.

W przypadku użądlenia przez pszczołę należy jak najszybciej usunąć żądło, najlepiej do 30 sekund od użądlenia, poprzez jego podważenie. Nie uciskaj (np. pęsetą) zbiorniczka jadowego, żeby nie uwolnić większej ilości jadu.  Przy użądleniu przez osę żądło nie pozostaje w skórze.
Zapewnij użądlonej osobie komfortową pozycję.
Przyłóż zimny okład/worek z lodem owinięty w suchy ręcznik.
Kontroluj oddech.
Obserwuj osobę pokąsaną przez co najmniej 30 minut. Sprawdzaj czy nie występują u niej objawy uczulenia.

W razie jakichkolwiek wątpliwości bądź niepokojących objawów wezwij pogotowie ratunkowe!
Jeśli została podana adrenalina, to niezależnie od jej zastosowania, osoba uczulona powinna pilnie skontaktować się z lekarzem.

Kiedy wybrać się do alergologa?

Dalsza diagnostyka alergii na jad owadów powinna obejmować osoby:

• u których po użądleniu wystąpiły objawy ze strony układu oddechowego i układu krążenia,
• użądlonych z objawami skórnymi – nasiloną uogólnioną pokrzywką, obrzękiem naczynioruchowym – u których współwystępuje duże narażenie na ponowne użądlenie bądź występuje u nich silne poczucie lęku przed użądleniami, które uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie i upośledza jakość życia.

Badania mogą obejmować: testy skórne punktowe, testy śródskórne, oznaczenie stężenia całkowitych przeciwciał IgE z krwi oraz swoistych dla jadu przeciwciał IgE.
U dzieci przeważają objawy ogólne ograniczone tylko do skóry i występuje naturalna tendencja do ustępowania objawów alergii wraz z wiekiem. U młodzieży i dorosłych nie obserwuje się już tak dużej skłonności do wyciszania wraz z wiekiem objawów alergii po użądleniach. Ryzyko wystąpienia podobnie ciężkich objawów anafilaksji – ze strony układu oddechowego i układu krążenia – jak przy pierwszym użądleniu, przy kolejnym wynosi nawet do 60%.
Istnieje możliwość długofalowego leczenia przyczynowego – swoista immunoterapia. Stanowi ona jedyny znany sposób leczenia przyczyny anafilaksji, a nie tylko jej objawów. Zasadą leczenia jest podawanie stopniowo zwiększanej dawki wyciągu alergenowego jadu – na który chory jest uczulony – tak aby wytworzyć stan tolerancji układu odpornościowego. Terapia trwa zazwyczaj od 3 do 5 lat. Osoba skutecznie odczulona może nie mieć żadnej reakcji w razie kolejnego użądlenia.

Pamiętaj!

• Pierwsze objawy reakcji anafilaktycznej pojawiają się najczęściej już w ciągu kilku minut po użądleniu.
• W razie ataku pszczół lub os zasłoń głowę.
• Niekiedy reakcja miejscowa przedłuża się w skutek tzw. wtórnego zakażenia bakteriami.
• Reakcji miejscowej może towarzyszyć gorączka i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

Osoby, u których wystąpiły ciężkie reakcje ogólnoustrojowe powinny nosić przy sobie adrenalinę w auto-strzykawce lub ampułko-strzykawce! Każdy kto wie o swoim uczuleniu na jad owadów powinien poprosić swojego lekarza rodzinnego o wypisanie recepty na adrenalinę i zrealizować ją, bo nigdy nie wiadomo kiedy może być ona pilnie potrzebna.

Niezwykle ważna jest też profilaktyka stosowana w okresie aktywności życiowej owadów:

• Zaleca się unikanie intensywnych zapachów, jaskrawych kolorów -zalecane kolory ubrania to biel, zieleń, beż,
• W czasie przebywania w miejscach zwiększonej ekspozycji na osy lub pszczoły zakładaj długie spodnie, koszule z długim rękawem, kapelusz, ewentualnie dodatkowo rękawiczki,
• Unikaj chodzenia na boso po trawie, jedzenia i picia słodkich pokarmów na dworze – zwłaszcza z niezabezpieczonych naczyń,
• Należy zamykać szczelnie kubły na odpadki i resztki żywności,
• Niedrażnienie owadów, które na ogół atakują tylko w obronie własnej lub gniazda,
• Umieszczenie siatek ochronnych w oknach,
• Należy zachować szczególną ostrożność w pobliżu uli i gniazd owadów,
• Usunięcie gniazd os lub szerszeni ze strychów wykonywane powinno być przez specjalnie przeszkolone osoby,
• W przypadku chorych odczulanych na jad owadów skuteczność leczenia jest bardzo wysoka.

Ciekawostka: Nawroty odczynu anafilaktycznego są 2-krotnie rzadsze u osób ponownie użądlonych przez osy, niż przez pszczoły.

Światowe piśmiennictwo wskazuje, że w poszczególnych krajach do 5% ludności jest uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych. Odsetek ten jest znacznie większy u pszczelarzy i waha się od 15% do nawet 43%. W Polsce rocznie z powodu użądlenia umiera kilka do kilkunastu osób.

Źródła:

• Użądlenie przez owady
• Reakcja i wstrząs anafilaktyczny
• Uczulenie na jad pszczół
• Reakcja alergiczna po ukąszeniu przez owady błonkoskrzydłe
• Alergia na jad owadów
• Alergia na jad owadów u dzieci

Lek. Katarzyna Woźniak